Trao đổi với báo NNVN, ông Lương Văn Anh – Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Thủy lợi (Bộ NN-PTNT) chia sẻ, qua đợt hạn hán, xâm nhập mặn kỷ lục năm 2015 – 2016, chúng ta đã rút ra được nhiều bài học kinh nghiệm để chủ động ứng phó với thiên tai.

- Thưa ông, trên tinh thần Nghị quyết 120 của Chính phủ về phát triển Đồng bằng sông Cửu Long bền vững, thích ứng với biến đổi khí hậu, Bộ NN-PTNT và các cơ quan liên quan đã triển khai những giải pháp gì để giúp người dân có thể sống chung với hạn, mặn?

Thực hiện nhiệm vụ của Chính phủ giao tại Nghị quyết 120, Bộ NN-PTNT đã xây dựng đề án hiện đại hóa hệ thống thủy lợi vùng đồng bằng sông Cửu Long. Đề án này đã được trình Thủ tướng Chính phủ để xem xét, phê duyệt.

Mục tiêu là đến năm 2030 sẽ phát triển hoàn thiện hệ thống thủy lợi thông minh để chủ động điều tiết toàn bộ khu vực cần lấy nước, ngăn nước mặn xâm nhập vào đất liền và tiêu thoát lũ cho khu vực đồng bằng sông Cửu Long. Và đến năm 2050 sẽ nâng cao hơn những mục tiêu trong đề án này.

Phương châm nhất quán từ Trung ương đến địa phương là phải chủ động sống chung với lũ, hạn hán, xâm nhập mặn, chủ động kiểm soát toàn bộ hệ thống thủy lợi trong khu vực đồng bằng sông Cửu Long.

– Có một nghịch lý là nguồn nước từ thượng nguồn sông Mê Kông đổ về đồng bằng sông Cửu Long lớn hơn rất nhiều so với nhu cầu sử dụng thực tế của người dân để sản xuất và sinh hoạt. Tuy nhiên, nguồn tài nguyên quý giá này đã không được giữ lại mà đổ ra biển một cách rất lãng phí. Vậy làm thế nào để giữ nước ngọt vào mùa lũ để sử dụng vào thời kỳ khô hạn?

Đúng là hiện nay tổng lượng nước đổ về đồng bằng sông Cửu Long từ thượng nguồn cả mùa kiệt, mùa khô và mùa lũ từ 475 đến 500 tỷm3/năm, nhưng nhu cầu sử dụng chỉ khoảng 50 tỷ m3 để phục vụ sản xuất và sinh hoạt của người dân.

Như vậy, lượng nước đổ ra biển rất lớn. Và qua đợt hạn hán, xâm nhập mặn năm 2015 – 2016, những hạn chế trong công tác kiểm soát nguồn nước, ứng phó với thiên tai đã bộc lộ rõ. Hậu quả là đã có khoảng 389.000 hộ gia đình thiếu nước sinh hoạt; 405.000 ha cây trồng bị ảnh hưởng.

Do đó, trước khi hiện tượng hạn hán, xâm nhập mặn cuối năm 2019, đầu năm 2020 xảy ra, chúng ta đã đã dự báo được từ rất sớm và chủ động phương án ứng phó. Nhờ đẩy mạnh công tác tuyên truyền, người dân đã chủ động tích nước để phục vụ nhu cầu gia đình mình.

Bà con cũng đã chủ động tích trữ nước trong các ao, hồ, kênh rạch. Hầu hết các hệ thống thủy lợi đều được đóng kín để giữ nước ngọt, ngăn mặn xâm nhập.

Thời điểm từ ngày 7/3 đến 15/3, khi mặn trên sông Vàm Cỏ khốc liệt hơn thì mới thộc tập hậu từ phía sau, nên mới ảnh hưởng một phần diện tích.

Tại tỉnh Bến Tre, 160/162 xã gần như bị nhiễm mặn hết, nhưng người dân vẫn tích được nước để phục vụ ăn uống. Và nếu trường hợp khẩn cấp hơn thì có thể sử dụng công nghệ lọc nước lợ để đáp ứng nhu cầu nước sinh hoạt hàng ngày.

Không chỉ chính quyền địa phương, mà người dân cũng đã chủ động sắm máy đo mặn để chủ động theo dõi. Khi nước đảm bảo yêu cầu mới đưa nước lên vườn để tưới cho cây trồng. Nhờ đó, hạn chế được tình trạng cây chết do nhiễm mặn.

Thủ tướng Chính phủ đã có Quyết định hỗ trợ cho 8 tỉnh vùng ĐBSCL tổng cổng 530 tỷ đồng từ nguồn ngân sách dự phòng Trung ương 2020 để các địa phương chi trả và tiếp tục triển khai cho việc thực hiện các giải pháp cấp bách phòng, chống hạn hán, thiếu nước, xâm nhập mặn.

- Ngoài các giải pháp “mềm” như ông vừa nói ở trên, thì việc đầu tư hiện đại hóa hạ tầng thủy lợi cũng rất quan trọng. Những năm qua, những công trình mới được đưa vào vận hành đã đem lại hiệu quả như thế nào, thưa ông?

Thực hiện ý kiến chỉ đạo của Thủ tướng, Bộ NN-PTNT đã thành lập Tổ công tác tiền phương do 1 đồng chí Lãnh đạo Bộ làm tổ trưởng và thường xuyên tổ chức các đoàn công tác phối hợp với các địa phương tổ chức thực hiện hiệu quả các giải pháp phòng, chống hạn hán, xâm nhập mặn.

Các công trình thủy lợi đang xây dựng do Bộ NN-PTNT quản lý đã được đẩy nhanh tiến độ thi công vượt kế hoạch từ 5-14 tháng, 5/11 công trình đã được đưa vào vận hành tạm thời phòng, chống xâm nhập mặn từ tháng 12/2019, tháng 1/2020, như: Cống âu thuyền Ninh Quới (hệ thống thủy lợi Quản Lộ- Phụng Hiệp); Trạm bơm Xuân Hòa (tỉnh Tiền Giang); các cống Tân Dinh, Bông Bót, Vũng Liêm (hệ thống thủy lợi Nam Mang Thít), 18 cống kiểm soát mặn thuộc Dự án Bắc Bến Tre giai đoạn 1; nạo vét kênh Mây Phốp – Ngã Hậu…

Các công trình này đã chủ động trực tiếp kiểm soát xâm nhập mặn khoảng 83.000 ha và hỗ trợ kiểm soát ảnh hưởng xâm nhập mặn cho 300.000 ha. Trong thời gian tới, một số dự án đang được thực hiện sẽ tiếp tục bảo đảm chủ động kiểm soát xâm nhập mặn tốt hơn, như: Hệ thống thủy lợi Bắc Bến Tre, Cái Lớn - Cái Bé, Tứ giác Long Xuyên...

Các giải pháp trên đã mang lại hiệu quả, đến nay tổng cộng thiệt hại lúa vụ mùa 2019 và đông xuân 2019-2020 khoảng 56.300 ha, bằng 13,9% so với diện tích bị ảnh hưởng năm 2015-2016 (tổng diện tích lúa ảnh hưởng hạn, mặn năm 2015-2016 là 405.000 ha) và khoảng 1.700 ha cây ăn trái.

Về nước sinh hoạt, thời điểm cao nhất có khoảng 96.000 hộ dân đang gặp khó khăn trong thời gian diễn ra hạn, mặn, thấp hơn nhiều so với năm 2015-2016. Các hộ gặp khó khăn về nước sinh hoạt đang được các địa phương tăng cường giải pháp để cung cấp đủ nước.

- Xin cảm ơn ông!

Nguồn: nongnghiep.vn